Mata Hari
Leeuwarden is de geboortestad van vele bekende gezichten. In ieder geval één daarvan is tot op de dag van vandaag nog wereldwijd bekend. Speculaties over haar leven als dubbelspion hebben bijgedragen aan de legendevorming rondom deze bijzondere vrouw. Weet je al over wie we het hebben?
Op 7 augustus 1876 werd Margaretha Geertruida Zelle geboren in de binnenstad van Leeuwarden als dochter van Adam Zelle en Antje van der Meulen. Adam Zelle had sinds 1839 het petten- en hoedenmagazijn van zijn vader overgenomen. Margaretha woonde met haar ouders boven de winkel aan de Kelders 33. De familie Zelle was nauw verbonden met dit hoekje van Leeuwarden; ze woonden sinds eind 18e eeuw schuin tegenover de hoedenwinkel. Ook Margaretha’s vader is daar geboren.
Gelukkige kinderjaren
Adam Zelle deed prima zaken met zijn hoedenwinkel. Hij leverde onder andere aan de plaatselijke schutterij. Adam was een ondernemer en liet daarnaast ook graag zien dat hij tot de hogere middelstand behoorde. Door gelukkige speculaties met aandelen werd hij een vermogend man. Zo kon de familie Zelle in 1883 een imposant hoekhuis kopen aan de Grote Kerkstraat 212. De jonge Margaretha woonde er met plezier, ze kreeg alles wat haar hartje begeerde en speelde graag in de oude straten rondom haar huis.
De Hofschool
Vlakbij de Grote Kerkstraat, bij het Hofplein, vind je tegenwoordig Bar Bistro DuCo, maar vroeger was hier een lagere school gevestigd. En je raadt het al: Margaretha leerde hier schrijven en lezen. Het is dan wel geen lagere school meer, maar het mooie plein en haar monumentale panden zijn niet veranderd. Zo zat café Het Oranje Bierhuis (het oudste nog open café binnen de stadsgrachten, 1770 was het al geopend!) er al toen Margaretha daar lessen kreeg. Ben je benieuwd geworden? Kom dan sfeerproeven! Op het Gouverneursplein, Hofplein en Raadhuisplein vind je een tal van gezellige restaurants, barren en terrassen.
Weg uit Friesland
Aan de gelukkige jeugdjaren van Margaretha kwam abrupt een einde, toen haar vader door ongelukkige speculaties failliet ging. Haar ouders hadden vaak ruzie, niet alleen met elkaar, maar haar vader had ook regelmatig aanvaringen met andere Leeuwarders. In 1890 scheidden Margaretha’s ouders van tafel en bed. Haar moeder overleed in 1891 aan tuberculose. Haar vader verkocht niet alleen zijn huis aan de Grote Kerkstraat, maar ook zijn huizen op de Korenmarkt en Tweebaksmarkt, twee panden in Franeker en een pand in Sneek. Hij pakte zijn koffer en vertrok naar Amsterdam.
Margaretha, inmiddels 15 jaar oud, werd ondergebracht bij familie elders in het land. Ze volgde een opleiding tot kleuterleidster in Leiden, en verhuisde een tijdje later naar Den Haag. Toen ze 18 jaar oud was, reageerde ze op een contactadvertentie van de dik 20 jaar oudere KNIL-kapitein Rudolph MacLeod. Ze verloofden een week later, trouwden kort daarna en stapten op de boot naar Nederlands-Indië waar ze in aanraking kwam met de Indische cultuur en haar tradities.
Sporen van Mata Hari
-
De Kelders 33
In dit huis werd op 7 augustus 1876 een meisje geboren met de naam Margaretha Geertruida Zelle. De eerste jaren van haar leven bracht ze door op de Kelders 33, waar haar vader een hoedenzaak had. Tegenwoordig kun je het geboortehuis van Mata Hari nog steeds bezoeken.
-
Mata Hari standbeeld
Bij het geboortehuis aan de Kelders 33, vind je het Mata Hari standbeeld. Midden op de pijp boven een van de stadsgrachten staat ze te dansen. Door haar bewogen leven en wisselende relaties, was destijds niet iedereen blij met het standbeeld. Toch vinden velen het een mooie verwijzing naar haar geboortehuis en stad.
-
Grote Kerkstraat 212
Dit prachtige rijksmonument werd door de vader van Mata Hari gekocht toen hij goed geld had verdiend. Mata Hari bracht het tweede deel van haar jeugd door in dit huis, wat bovenop een oude terp staat. Dit prachtige pand in de net zo'n mooie straat is zeker een bezoekje waard!
-
Grote Kerkstraat 12
Aan het andere uiterste van de Grote Kerkstraat, direct tegenover stadspaleis en keramiekmuseum het Princessehof, vind je nu Binnenwerk. Het in 1875 gebouwde pand deed vroeger dienst als middelbare meisjesschool, waar Mata Hari les gehad heeft. Het schijnt dat ze een lastige leerlinge was die regelmatig aantekening kreeg over haar gedrag. In april 1890 verliet ze de school zonder zich uit te schrijven, waarschijnlijk door moeilijkheden thuis.
-
Mata Hariplein
Bij de Stadsschouwburg de Harmonie en Poppodium Neushoorn vind je het Mata Hariplein; een passende naam, gezien haar carrière als danseres en performer. Als je om de Harmonie heen loopt, kom je bij de Schoolstraat 30 uit. Op deze plek woonden Mata Hari en haar ouders kort, vlak nadat haar vader failliet gegaan was.
Van Parijs tot Milaan
Margaretha werd lid van een lokale dansgroep en begon met optreden. In 1897 gebruikte ze voor het eerst haar artiestennaam ‘Mata Hari’, Maleis voor Oog van de dag, ofwel de zon.
Margaretha en Rudolph hadden huwelijksproblemen. In 1902 keerden ze terug naar Nederland en scheidden ze van tafel en bed. Margaretha vertrok naar Parijs en begon haar carrière als exotisch danseres. Ze noemde zich permanent Mata Hari en kreeg lovende recensies. Ze reisde door Europa en Amerika en gaf onder andere optredens in Wenen, Monaco, Madrid en Milaan.
Geldnood
Op 3 augustus 1914 verklaart Duitsland de oorlog aan Frankrijk. Mata Hari is in Berlijn als de Eerste Wereldoorlog uitbreekt, wat niet gunstig is voor haar. Ze wordt gezien als staatsburger van de Franse vijand, en daarom bevriest de bank haar vermogen. Ook kan ze door de oorlog niet meer optreden. Zo wordt ze afhankelijk van minnaars voor inkomsten. Ze vertrekt uit Duitsland en probeert haar geluk ergens anders te beproeven. Overal waar ze komt, krijgt ze veel mannelijke aandacht. Door haar wisselende contacten met hoge officieren, trekt ze helaas ook de aandacht van de Franse, Duitse en Britse inlichtingendienst.
Omdat ze een reizende artiest is, is ze volgens de Duitse consul Cremer uiterst geschikt als spion. Hij biedt haar 20.000 francs. Mata Hari neemt het aan: de Duitsers hebben tenslotte beslag gelegd op haar bezittingen. Ze vertrekt naar Parijs en is niet van plan om iets te doen voor de Duitse consul.
Als ze verliefd wordt op een Russische kapitein, probeert ze naar de frontlinie te komen om hem te kunnen zien. Daarvoor moet ze een speciaal reisdocument aanvragen bij het hoofd van de Franse inlichtingendienst: kapitein Ladoux. Hij is door de Britten al gewaarschuwd voor Mata Hari, die haar gedrag uiterst verdacht vinden, en laat haar daarom schaduwen. Hij is ervan overtuigd dat ze spioneert voor de Duitsers en wil haar op heterdaad betrappen.
Arrestatie
Als Mata Hari terugkomt in Parijs, vraagt Ludoux haar of ze wil spioneren voor de Fransen in Belgisch gebied. Mata Hari zit in geldnood en zet hoog in: voor een miljoen francs wil ze het wel doen. Het voltooien van haar Franse missie wil niet vlotten, daarom besluit ze het anders te gaan doen. Ze verleidt een Duitse majoor en vertelt dat ze een Duitse spion is. Ze speelt hem wat (in haar ogen) ‘ongevaarlijke’ informatie toe om zijn vertrouwen te winnen. Tegelijkertijd benadert ze ook een Franse kolonel, die ze vertelt dat ze een Franse spion is. Ze vertelt hem wat ze te weten is gekomen bij de Duitse vijand. Mata Hari loopt tegen de lamp: de Duitse majoor heeft haar maar wat wijsgemaakt, de informatie die ze doorspeelt aan Frankrijk blijkt niet te verifiëren. Ze probeert naar Nederland te reizen, maar tevergeefs. Ze wordt gearresteerd op verdenking van spionage voor de Duitse vijand.
Mata Hari wordt keer op keer verhoord als ze vastzit. Op den duur besluit ze open kaart te spelen: ze heeft geld aangenomen van de Duitsers, maar heeft nooit voor ze gespioneerd. Toch is deze waarheid niet belangrijk genoeg. De troepen staan er slecht voor en Frankrijk kan een publiek succes goed gebruiken. Ze wordt aangeklaagd voor pro-Duitse spionageactiviteiten, ook al hebben ze geen echte bewijzen. Unaniem wordt besloten dat de doodstraf de enige gepaste straf is. Op 15 oktober 1917 komt Mata Hari op 41-jarige leeftijd om het leven door een vuurpeloton.
